Pa mor hen yw tai Eryri?

Mae'r prosiect wedi canfod fod nifer o ffermdai Eryri yn llawer hŷn na'r disgwyl

'Pryd gafodd ei adeiladu?' Cwestiwn sy'n cael ei ofyn yn aml am hen adeiladau. Nawr mae llyfr newydd am dai hanesyddol Eryri yn cynnig ateb manylach.

Mae prosiect ar y cyd rhwng Comisiwn Brenhinol Henebion Cymru a Grŵp Dyddio Hen Dai Cymreig wedi bod yn defnyddio gwyddoniaeth i ddyddio 100 o dai cynharaf Eryri, gafodd eu codi cyn iddi ddod yn ffasiynol i arysgrifio dyddiadau arnyn nhw.

Mae'r ymchwilwyr wedi defnyddio technoleg newydd, sy'n ei gwneud yn bosib dyddio coed i'r flwyddyn, a hyd yn oed i'r tymor, y cafodd y goeden ei thorri i lawr trwy edrych ar y blwyddgylchau.

Dywedodd Richard Suggett, un o awduron y llyfr, bod llawer o'r cyhoedd wedi gweithio ar y prosiect, gan gynnwys perchnogion y tai eu hunain.

"Mae gan y rhan fwya' o bobl ddiddordeb mawr yn hanes eu tŷ," meddai.

"Roedd pobl yn hapus i gyfrannu at y broses.

"Mae wedi bod yn brosiect archaeoleg cymunedol mawr. Mae'r canlyniadau wedi bod yn wych a'r lleoliadau'n ddiddorol dros ben."

'Hŷn na'r disgwyl'

Mae'r rhan fwyaf o'r hen dai dal yn cael eu defnyddio fel cartrefi

Dywedodd Mr Suggett bod y prosiect wedi darganfod bod ffermdai Eryri yn llawer yn hŷn na'r disgwyl.

"Mae ffermdy nodweddiadol yn Eryri yn dyddio o tua 1518-1520, ac mae hynny'n gynnar i dŷ deulawr.

"Mae ein hymchwil hefyd yn dangos bod Eryri ar y pryd yn ardal weddol ffyniannus, a'r bobl oedd yn byw yna'n gwneud arian o wartheg a'i fuddsoddi mewn eiddo."

Un o'r tai a fu'n rhan o'r astudiaeth oedd Tŷ Mawr, Wybrnant - cartref yr Esgob William Morgan, a gyfieithodd y Beibl i'r Gymraeg.

Mae’r astudiaethau yn cynnwys Tŷ Mawr, Wybrnant, cartref yr Esgob William Morgan

Yn ôl Mr Suggett: "Roeddem yn falch o allu profi bod yna gysylltiad rhwng y tŷ a'r Esgob Morgan.

"Rydym wedi dyddio'r tŷ i 1565, cyfnod pan oedd y William Morgan ifanc yn gadael Penmachno am Gaergrawnt."

Ymhlith rhai o'r adeiladau eraill yn y llyfr mae Oerddwr Isaf, Beddgelert - bwthyn sy'n dyddio'n ôl i 1494 - a Phlas yn Dduallt ger Maentwrog, tŷ 500 mlwydd oed.

Bydd y llyfr yn cael ei lansio ar 4 Rhagfyr ym Mhlas Tan y Bwlch, Gwynedd.

Meddai'r Arglwydd Dafydd Elis-Thomas, a fydd yn lansio'r llyfr: "Fel rhywun sydd wedi byw ar hyd ei oes bron yn Eryri, alla' i ond teimlo cynhesrwydd a pharch at yr adeiladau hyn, ynghyd ag ychydig o eiddigedd a rhyw ias o barchedig ofn."

Mae Oerddwr-isaf ym Meddgelert yn dyddio'n ôl i 1494-95