 | LLUN 17eg Tachwedd 2014 Hygyrchedd Geiriau Yn Unig |
| |
| BBC Homepage | | | ||||||||
| |||||||||||
| » | Hanes Cofio Cymru Cymru ar yr Awyr Taith yr Iaith Canrif o Brifwyl BBC Cymru'r Byd Chwaraeon Newyddion Y Tywydd Pobol y Cwm Adolygiadau C2 Llais Llên Tramor Gemau E-gardiau Radio Cymru | | |||||||||
|
| | |||||||||
| Ymateb Cymorth Wedi mwynhau'r ddalen hon? Anfonwch hyn at gyfaill! | | |||||||||
|
|
About the BBC | Help | Terms of Use | Privacy & Cookies Policy |
Er
mae’n rhaid cydnabod bod y pwnc yn cael rhywfaint o sylw yn negawdau
cynta’r ganrif, gan fod yna yn rhengoedd y Rhyddfrydwyr amryw sy’n
frwd dros hunanlywodraeth, ac mae’r Blaid Lafur yn mabwysiadu’r polisi
‘Home Rule All Round’. Ond yn y 1920au mae diddordeb y Rhyddfrydwyr
yn pylu wrth iddynt sylweddoli na fyddent yn rheoli Senedd Gymreig
pe bai un yn dod i fodolaeth. 
Pan
sefydlwyd Plaid Genedlaethol Cymru yn 1925 mae llawer o gefnogwyr
hunanlywodraeth, a fyddai o bosib wedi cael eu clywed o fewn y pleidiau
traddodiadol, bellach o fewn plaid newydd a heb fawr o ddylanwad.
Hefyd, nid yw daliadau traddodiadol yr arweinydd, Saunders Lewis,
yn adlewyrchu barn mwyafrif y bobl. Ond mae’r blaid yn cael cyhoeddusrwydd
a mesur o gefnogaeth o ganlyniad i ymosodiad ei harweinwyr ar yr Ysgol
Fomio ym Mhenyberth yn Llyn yn 1936. Mae’r Ail Ryfel Byd fel y Cyntaf
yn cryfhau’r ymwybyddiaeth o bobl Prydain yn cydymdrechu a chyd-ddioddef.
Mae’r llywodraeth Lafur a etholwyd yn 1945 a’i bryd ar lywodraethu
o’r canol, ac mae ei haelod mwyaf carismataidd, Aneurin Bevan, yn
ddirmygus o ildio dim i genedlaetholdeb Cymreig.
Daeth
moment fawr Plaid Cymru yn 1966 pan enillodd y llywydd, Gwynfor Evans,
is-etholiad Caerfyrddin. Daeth rhagor o lwyddiant o 1974 ymlaen, ac
erbyn 1992 mae Plaid Cymru yn cynrychioli pedair o’r deugain etholaeth
yng Nghymru. Datblygiad arwyddocaol hefyd yw’r newid o fewn y Blaid
Lafur. Mae Prydain yn ymuno â’r Farchnad Gyffredin Ewropeaidd yn 1972,
sy’n golygu edrych o’r newydd ar natur llywodraeth ar bob lefel. Mae
llwyddiant sustem ddatganoledig yr Almaen a llwyddiant economaidd
Iwerddon yn dangos nad oes rhaid wrth wladwriaeth boblog i sicrhau
sefydlogrwydd a ffyniant. Mae’r holl gyfoeth a’r grym sydd yn Llundain
yn dechrau cael sylw yn Lloegr yn ogystal â Chymru a’r Alban. Y mae’r
ystyriaethau hyn, ynghyd â’r angen i atal cynnydd y pleidiau cenedlaethol
yng Nghymru a’r Alban yn gorfodi Llywodraeth Lafur 1974-79 i roi cryn
sylw i ddatganoli. Ond mae’r cynulliad sy’n cael ei gynnig yn refferendwm
1979 yn cael ei wrthod o 956,330 o bleidleisiau i 243,048. 
Yn
y blynyddoedd yn union wedi’r refferendwm mae datganoli, ar yr wyneb,
yn bwnc marw. Ond yna mae polisïau adain dde y blynyddoedd Thatcheraidd
yn atgoffa pobl Cymru eu bod yn gorfod byw â syniadau gwleidyddol
sy’n annerbyniol iddynt. Mae rhoi swydd yr ysgrifennydd gwladol i
bobl o’r tu allan i Gymru – John Redwood yn fwyaf arbennig – yn cadw’r
ddadl yn fyw. Ac mae’r pwerau newydd sy’n cael eu rhoi i’r Swyddfa
Gymreig yn gwneud i bobl ddechrau meddwl o ddifrif y gall Cymru gael
ei llywodraeth ei hunan. Mae llywodraeth Lafur a etholwyd yn 1997
– ac yn yr etholiad ni chafodd yr un Ceidwadwr ei ethol yng Nghymru
– yn cynnig ail refferendwm yn 1997. Pleidleisiodd 559,419 dros Gynulliad
i Gymru a 552,698 yn erbyn. Yn etholiad y Cynulliad Cenedlaethol yn
1999 i ddewis trigain o aelodau, yn rhannol o dan y drefn cynrychiolaeth
gyfrannol, enillodd y Blaid Lafur 28 o seddau, Plaid Cymru 17, y Ceidwadwyr
9 a’r Democratiaid Rhyddfrydol 6. 
