Tonnau

Pan mae’r gwynt yn chwythu dros y môr, mae’n creu tonnau. Mae tonnau’n erydu'r tirwedd ac maen nhw’n ffactor hollbwysig yn y broses o dreulio a siapio’r arfordir. Mae maint ac egni’r don yn dibynnu ar ffactorau penodol:

• y cyrch – pa mor bell mae’r don wedi teithio
• cryfder y gwynt
• am faint o amser mae’r gwynt wedi bod yn chwythu

Mathau o donnau

Mae dau wahanol fath o don - adeiladol a dinistriol. Maen nhw’n gallu effeithio ar y morlin mewn gwahanol ffyrdd. Pan fydd ton yn cyrraedd y lan mae’r dŵr yn rhuthro i fyny’r traeth - dyma’r torddwr. Y dŵr sy’n llifo yn ôl i’r môr yw’r tynddwr. Egni’r torddwr a’r tynddwr sy’n pennu pa fath o don yw hi.

Dyma nodweddion tonnau dinistriol:

• torddwr gwan a thynddwr cryf
• maen nhw’n digwydd mewn amgylchiadau stormus, pan mae gwyntoedd cryf
• mae’r tynddwr cryf yn symud gwaddod o’r traeth
• tonnau serth ac agos at ei gilydd
• tonnau tal a byr
• maen nhw’n cyrraedd yn gyflym ac mae ganddyn nhw amledd uchel - mae llawer ohonyn nhw’n dod mewn cyfnod byr

Dyma nodweddion tonnau adeiladol:

• torddwr cryf a thynddwr gwan
• tonnau bach, ag uchder ton isel a hyd ton hir
• yn digwydd mewn amgylchiadau tawel, heb lawer o wynt
• mae’r torddwr cryf yn dod â gwaddodion i adeiladu’r traeth
• nid yw’r tynddwr yn ddigon cryf i symud y gwaddod
• tonnau isel a phellach oddi wrth ei gilydd