Tirffurfiau erydol

Mae’r broses erydiad yn gallu creu gwahanol dirffurfiau mawr ar hyd y forlin.

Pentiroedd a baeau

Nid yw clogwyni ar hyd y forlin yn erydu ar yr un cyflymder. Wal serth o graig yw clogwyn. Pan fydd darn o forlin wedi ei ffurfio o wahanol fathau o graig, gall pentiroedd a baeau ffurfio.

Mae bandiau o graig feddal fel clai a thywod yn wannach, felly’n gallu cael eu herydu’n gyflym. Mae’r broses hon yn ffurfio baeau. Cilfach fôr lle mae’r tir ar ffurf tro yw bae, ac fel arfer mae’n cynnwys traeth. Mae craig galed fel sialc yn fwy gwydn i brosesau erydiad. Pan mae’r graig feddalach yn cael ei herydu tuag at i mewn, mae’r graig galed yn ymestyn allan i’r môr, gan ffurfio pentir. Enghraifft o hyn yw Bae Saundersfoot yn Sir Benfro, a Phen Pyrod (Worm’s Head) ar arfordir Gŵyr, ger Abertawe.

Mae arweddau erydol fel llyfndiroedd tonnau a chlogwyni i’w gweld ar bentiroedd, gan eu bod yn fwy agored i’r tonnau. Mae baeau yn fwy cysgodol, ac mae’r tonnau adeiladol sydd yno yn dyddodi gwaddod i ffurfio traeth. Mae enghraifft ardderchog o lyfndiroedd tonnau i’w gweld ar Arfordir Treftadaeth Morgannwg ym Mhorthceri.

Mae tonnau yn ymosod ar y graig feddal rhwng rhannau o graig galed. Erydiad gwahaniaethol yw hyn. Mae’r morlin yn newid dros gyfnod, gan ffurfio bae lle mae’r erydiad, a phentir bob ochr iddo.

Clogwyni a llyfndiroedd tonnau

Mae clogwyni’n cael eu ffurfio drwy erydiad a hindreuliad. Mae craig feddal yn erydu’n gyflym ac yn ffurfio clogwyni â llethrau graddol, tra mae craig galed yn fwy gwydn ac yn ffurfio clogwyni serth. Llyfndir tonnau yw’r arwyneb creigiog llydan ar oleddf graddol sydd i’w weld wrth droed clogwyn.

Mae’r môr yn ymosod ar y gwaelod. Rhic tonnau yn ffurfio. Y clogwyn yn cwympo. Llyfndir tonnau’n ffurfio. Y clogwyn yn encilio.

(Cynnwys Saesneg)

Mae llyfndir tonnau’n cael ei ffurfio pan mae’r canlynol yn digwydd:

  1. Mae’r môr yn ymosod ar waelod y clogwyn rhwng y marc penllanw a distyll.
  2. Mae rhic tonnau (tirffurf bach) yn cael ei ffurfio drwy brosesau erydol fel sgrafellu a gweithred hydrolig. Tolc yn y clogwyn yw hwn, fel arfer ar lefel llanw uchel.
  3. Wrth i’r rhic fynd yn fwy, mae’r clogwyn yn mynd yn ansefydlog ac yn cwympo, gan achosi i wyneb y clogwyn encilio.
  4. Mae’r tynddwr yn cludo’r deunydd sydd wedi ei erydu i ffwrdd, gan adael llyfndir tonnau.
  5. Mae’r broses yn cael ei hailadrodd. Mae’r clogwyn yn dal i encilio.
  6. Mae pyllau glan môr (tirffurf bach) ar ôl. Yn aml iawn maen nhw’n gartref i amrediad eang o fywyd morol ac yn denu llawer o ymwelwyr.