Trosedd a chosb
Mae trosedd yn realiti ym mhob cymdeithas. Mae llawer o Iddewon yn credu os bydd person yn torri un o'r Deg Gorchymyn, yna dylai cymdeithas ei gosbi, yn union fel y bydd yn cael ei gosbi gan Dduw.
Achosion troseddu
Mae sawl theori sy’n egluro pam fod pobl yn troseddu, ond ar y cyfan mae cytundeb ar sut y mae pobl yn dod yn droseddwyr. Mae ymddygiad troseddol yn ffitio i un, neu fwy nag un, o’r categorïau hyn:
- gall ymddygiad troseddol gael ei achosi gan ddewis gwirfoddol person
- Gall ymddygiad troseddol gael ei achosi gan amgylchedd person, ee gall cartref teuluol sy’n chwalu neu berson yn methu yn yr ysgol fod yn gatalydd i droi person yn droseddwr
- gall ymddygiad troseddol ymddangos i fod yr unig opsiwn i berson os na fedrant gydymffurfio â chymdeithas
- gall ymddygiad troseddol ddatblygu drwy fod mewn cysylltiad â throseddwyr eraill
Gall fod nifer o wahanol achosion troseddu fel pwysau gan gyfoedion, bod yn gaeth i gyffuriau, bod yn ddi-waith neu gael eich magu’n wael. Pan gyflawnir trosedd, mae’r person a gafwyd yn euog yn cael ei gosbi.
Beth yw amcanion cosbi?
Mae pobl yn cael eu cosbi am reswm. Yn aml iawn mae amcanion cosb yn gorgyffwrdd, ee mae’r gosb eithaf yn ceisio amddiffyn y cyhoedd rhag unigolyn a gyflawnodd drosedd penodol ac atal eraill rhag gwneud yr un peth. Mae gan gosbi chwech o amcanion cydnabyddedig:
- atal - dylai’r gosb droi pobl ymaith o droseddu
- amddiffyn - dylai’r gosb ddiogelu cymdeithas rhag y troseddwr ac amddiffyn y troseddwr rhagddo’i hun
- diwygio - dylai’r gosb ddiwygio’r troseddwr, hynny yw gwella ei ymddygiad
- dial yn haeddiannol - dylai’r gosb wneud i’r troseddwr dalu am yr hyn a wnaeth
- gwneud iawn - dylai’r gosb wneud iawn i ddioddefwr neu ddioddefwyr y trosedd
- cyfiawnhau - mae’r gosb yn gwneud yn siŵr bod y gyfraith yn cael ei pharchu