Dalgylchoedd afonydd

Dalgylch afon yw’r darn o dir sy’n cael ei ddraenio gan brif afon a’i llednentydd. Mae pob afon yn llifo o’r tarddiad (yn y mynyddoedd yn aml) i’r aber (y môr). Mae dalgylch afon yn system gaeedig gan nad yw’r dŵr byth yn gadael. Yn lle hynny, mae’n cael ei ailgylchu o un cyflwr i un arall.

Prosesau dalgylch afon

Mae’r gylchred hydrolegol mewn dalgylch afon yn wahanol oherwydd ei bod yn system gaeedig. Bydd y mewnbwn yn amrywio. Bydd llifoedd a storfeydd dŵr hefyd yn amrywio o’r naill ddalgylch afon i’r llall.

Diagram yn dangos sut mae dŵr yn symud drwy ddalgylch afon

Mae’r fideo isod yn egluro’r gylchred hydrolegol drwy ddarluniau, ac yn cyflwyno termau allweddol.

System dalgylch afon

Rhan bwysig o’r gylchred ddŵr yw system dalgylch afon.

Mae llawer o elfennau cydgysylltiedig yn y system hon:

• Mewnbynnau: Sut mae dŵr yn cael ei gyflwyno i system dalgylch afon. Yr enw am hyn yw dyodiad.
• Storfeydd: Sut mae dŵr yn cael ei storio neu ei ddal am gyfnod mewn system dalgylch afon - ataliad (gan lystyfiant), lleithder pridd, storfa arwyneb (llynnoedd), dŵr daear.
• Llifoedd: Proses neu lif dŵr o un man i un arall mewn system dalgylch afon - dŵr ffo arwyneb/llif trostir, ymdreiddiad, trylifiad, trwylif, llif dŵr daear.
• Allbynnau: Sut mae’r dŵr yn cael ei ryddhau naill ai yn ôl i’r môr neu yn ôl i’r atmosffer – arllwysiad afon, anwedd-drydarthiad.

System dalgylch afon

Mae’r ffin rhwng un dalgylch afon ac un arall yn cael ei galw’n wahanfa ddwr, a’r ardaloedd rhynddyn nhw yn cael eu galw’n dalgylchoedd afonydd.